Mâm Ngũ Quả Ngày Tết: Ý Nghĩa Sâu Sắc và Cách Bày Trí Hút Trọn Tài Lộc Ba Miền

Mỗi độ Tết đến xuân về, trên bàn thờ gia tiên của mỗi gia đình Việt không thể thiếu mâm ngũ quả. Đây không chỉ là nét đẹp văn hóa truyền thống mà còn ẩn chứa nhiều ý nghĩa tâm linh sâu sắc, thể hiện lòng thành kính của con cháu dâng lên tổ tiên và những ước nguyện tốt đẹp cho một năm mới an khang, thịnh vượng. Cùng AnPhatLand tìm hiểu chi tiết về ý nghĩa và cách bày trí mâm ngũ quả ngày Tết chuẩn phong thủy qua bài viết dưới đây nhé!

1. Nguồn Gốc và Ý Nghĩa Triết Lý Của Mâm Ngũ Quả Ngày Tết

Mâm ngũ quả không chỉ đơn thuần là một mâm trái cây dâng cúng mà nó mang trong mình những giá trị văn hóa và triết lý sâu sắc của người Việt, thể hiện sự giao hòa của đất trời và ước vọng của con người.

1.1. Triết lý Ngũ Hành trong mâm ngũ quả

Từ “ngũ” trong “mâm ngũ quả” có nghĩa là năm, xuất phát từ triết lý Ngũ Hành trong văn hóa Á Đông, bao gồm: Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ. Đây được coi là năm yếu tố cơ bản cấu thành nên vũ trụ và vạn vật. Theo đó, mâm ngũ quả với sự hiện diện của năm loại quả thường được lựa chọn để có đủ 5 màu sắc tượng trưng cho 5 hành này:

• Màu trắng (Kim): Tượng trưng cho sự tinh khiết, sáng sủa (ví dụ: lê, roi trắng, đào trắng).
• Màu xanh (Mộc): Tượng trưng cho sự sinh sôi, phát triển (ví dụ: chuối xanh, phật thủ, xoài xanh, dừa).
• Màu đen/sẫm (Thủy): Tượng trưng cho sự uyển chuyển, sâu lắng (ví dụ: nho đen, mận, quả măng cụt).
• Màu đỏ (Hỏa): Tượng trưng cho sự may mắn, nhiệt huyết, thịnh vượng (ví dụ: táo đỏ, hồng, thanh long ruột đỏ, dưa hấu).
• Màu vàng (Thổ): Tượng trưng cho sự ổn định, sung túc, đủ đầy (ví dụ: bưởi, cam vàng, quýt vàng, đu đủ chín, phật thủ vàng).

Sự hài hòa của 5 màu sắc này trên mâm ngũ quả không chỉ tạo nên vẻ đẹp thẩm mỹ mà còn thể hiện sự cân bằng âm dương, sự vận động và sinh sôi không ngừng của vạn vật, cầu mong một năm mới thuận lợi, viên mãn.

1.2. Biểu tượng của sự sung túc và lòng thành kính

Mâm ngũ quả còn là biểu tượng của thành quả lao động sau một năm vất vả. Con cháu dâng lên tổ tiên những loại trái cây ngon nhất, đẹp nhất như một lời tạ ơn, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với công ơn sinh thành, dưỡng dục và phù hộ của ông bà, tổ tiên. Đây chính là biểu hiện rõ nét của truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” tốt đẹp của dân tộc.

1.3. Cầu mong 5 điều phúc trong cuộc sống

Theo quan niệm dân gian, “ngũ quả” còn tượng trưng cho mong ước đạt được 5 điều phúc lớn trong cuộc sống, hay còn gọi là “Ngũ Phúc Lâm Môn”:

• Phúc (hay Phước): May mắn, hạnh phúc, những điều tốt lành.
• Quý (hay Phú Quý): Giàu có, sang trọng, sung túc.
• Thọ: Sống lâu, trường thọ.
• Khang: Khỏe mạnh, an khang.
• Ninh: Bình an, yên ổn trong cuộc sống.

Chính vì những ý nghĩa cao đẹp này mà mâm ngũ quả đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa Tết của người Việt, là nơi gửi gắm những ước vọng chân thành cho một năm mới tràn đầy niềm vui và hạnh phúc.

2. Nghệ Thuật Bày Mâm Ngũ Quả Đẹp Chuẩn Phong Thủy Ba Miền

Cách bày trí mâm ngũ quả ngày Tết có sự đa dạng và khác biệt tùy theo vùng miền, phong tục tập quán và quan niệm riêng. Tuy nhiên, dù ở đâu, mâm ngũ quả vẫn luôn hướng đến sự trang trọng và ý nghĩa tốt lành.

2.1. Cách bày mâm ngũ quả theo ý nghĩa Ngũ Hành

Đây là cách bày trí truyền thống và phổ biến, tập trung vào việc lựa chọn các loại quả có đủ 5 màu sắc tương ứng với Ngũ Hành như đã đề cập ở trên. Gia chủ sẽ khéo léo sắp xếp các loại quả sao cho hài hòa về màu sắc, kích thước, tạo nên một tổng thể đẹp mắt và cân đối.

Ví dụ một mâm ngũ quả theo Ngũ Hành có thể bao gồm:

• Chuối xanh hoặc phật thủ (Mộc)
• Táo đỏ, hồng hoặc thanh long đỏ (Hỏa)
• Bưởi vàng hoặc đu đủ vàng (Thổ)
• Lê trắng hoặc roi trắng (Kim)
• Nho đen hoặc măng cụt (Thủy)

2.2. Cách bày mâm ngũ quả theo đặc sản và quan niệm vùng miền

Do sự khác biệt về khí hậu, thổ nhưỡng và văn hóa, cách chọn quả và bày trí mâm ngũ quả ở ba miền Bắc – Trung – Nam cũng có những nét đặc trưng riêng.

Mâm ngũ quả miền Bắc: Đủ đầy, hài hòa Ngũ Hành

Người miền Bắc rất coi trọng sự đủ đầy và ý nghĩa Ngũ Hành trong mâm ngũ quả. Mâm cúng thường có các loại quả quen thuộc như:

• Nải chuối xanh: Tượng trưng cho bàn tay ngửa che chở, bao bọc, ôm lấy các loại quả khác, thể hiện sự sum vầy, đùm bọc của con cháu. Chuối thường được đặt ở dưới cùng.
• Quả phật thủ hoặc bưởi vàng: Đặt ở vị trí trung tâm, tượng trưng cho sự may mắn, phúc lộc (phật thủ) hoặc sự viên mãn, đủ đầy (bưởi).
• Các loại quả khác: Đào (thăng tiến), quýt (thành đạt), hồng (cát tường), lê (suôn sẻ), táo (phú quý).

Người miền Bắc thường không quá câu nệ vào tên gọi của các loại quả mà chủ yếu tập trung vào màu sắc hài hòa và ý nghĩa tượng trưng chung. Cách bày trí thường cân đối, trang nghiêm.

Mâm ngũ quả miền Nam: “Cầu Sung Vừa Đủ Xài”

Người miền Nam lại có cách chọn quả rất thực tế, dựa trên cách phát âm tên gọi của các loại quả để gửi gắm mong ước cho năm mới. Mâm ngũ quả phổ biến của người Nam thường có ý nghĩa “Cầu Sung Vừa Đủ Xài”, tương ứng với các loại quả:

• Mãng cầu
• Sung (chùm sung tượng trưng cho sự sung túc)
• Dừa (phát âm trại thành “vừa”)
• Đu đủ
• Xoài (phát âm trại thành “xài”)

Người miền Nam thường kiêng kỵ một số loại quả như chuối (vì tên gọi phát âm giống từ “chúi”, nghĩa là đi xuống, không may mắn) hay lê, cam, quýt (vì liên tưởng đến sự lê lết, cam chịu, quýt làm cam chịu). Cách bày trí mâm ngũ quả miền Nam thường phóng khoáng, quả được xếp cao, đầy đặn, có thể thêm cặp dưa hấu khắc chữ hoặc quả dứa (thơm) để cầu mong sự thơm tho, may mắn.

Mâm ngũ quả miền Trung: Giao thoa văn hóa, đa dạng sản vật

Miền Trung, dải đất hẹp chịu nhiều thiên tai, lại là nơi giao thoa văn hóa giữa hai miền Bắc và Nam. Do đó, mâm ngũ quả miền Trung không quá câu nệ hình thức hay số lượng mà chủ yếu thể hiện lòng thành kính. Các loại quả thường dùng rất đa dạng, có gì cúng nấy, tùy thuộc vào sản vật địa phương và điều kiện kinh tế của mỗi gia đình. Một số loại quả thường thấy:

• Chuối, bưởi, xoài, dưa hấu, cam, táo, nho, sung, dứa, mãng cầu…

Cách bày trí thường đơn giản, chân chất. Những quả to, nặng thường được đặt ở dưới làm đế, các quả nhỏ hơn được xếp xen kẽ phía trên, tạo sự vững chãi cho mâm quả.

2.3. Sự linh hoạt và sáng tạo trong bày trí mâm ngũ quả hiện đại

Ngày nay, việc bày trí mâm ngũ quả đã trở nên linh hoạt hơn. Nhiều gia đình không chỉ chọn các loại trái cây truyền thống mà còn có thể bày thêm các loại trái cây nhập khẩu lạ mắt, miễn sao đảm bảo được sự tươi ngon và ý nghĩa tốt đẹp. Bên cạnh đó, việc trang trí thêm hoa tươi (như hoa cúc, hoa lay ơn) cũng giúp mâm ngũ quả thêm phần rực rỡ và trang trọng.

3. Những Lưu Ý Quan Trọng Để Có Mâm Ngũ Quả Tươi Lâu, Đẹp Mắt

Để mâm ngũ quả dâng cúng tổ tiên được trọn vẹn ý nghĩa và giữ được vẻ tươi đẹp trong suốt những ngày Tết, bạn cần lưu ý một số điểm sau:

3.1. Chọn thời điểm chuẩn bị mâm ngũ quả

Không nên mua hoặc hái trái cây quá sớm vì sẽ dễ bị chín nhũn, hỏng hoặc héo trước khi hết Tết. Thời điểm thích hợp để chuẩn bị trái cây là khoảng ngày 28, 29 tháng Chạp Âm lịch. Mâm ngũ quả thường được trưng trên bàn thờ từ chiều 30 Tết cho đến hết ngày mùng 3 Tết, thậm chí có nhà để đến hết Tết (mùng 7 hoặc Rằm tháng Giêng). Thông thường, mâm ngũ quả được trưng từ 3-5 ngày.

3.2. Vệ sinh trái cây đúng cách

Một sai lầm phổ biến là rửa trái cây bằng nước trước khi bày lên mâm cúng. Việc này sẽ làm đọng nước trên vỏ hoặc cuống quả, khiến quả dễ bị úng, thối hoặc héo nhanh hơn, đặc biệt là trong điều kiện thời tiết nóng ẩm.

• Cách làm đúng: Chỉ nên dùng khăn giấy hoặc khăn vải ẩm, sạch lau nhẹ nhàng bụi bẩn bám trên bề mặt quả.
• Mẹo nhỏ: Đối với những loại quả như bưởi, cam có thể có những vết ố vàng trên vỏ, bạn có thể dùng một ít nước vôi sạch (vôi ăn trầu) thấm vào khăn rồi lau nhẹ. Vôi sẽ giúp làm sạch vết ố, đồng thời giúp vỏ quả bóng đẹp và tươi lâu hơn.

3.3. Bí quyết chọn độ chín của quả

Không nên chọn những loại quả đã chín mọng, căng đẹp ngay tại thời điểm mua vì chúng sẽ rất nhanh hỏng khi trưng bày. Thay vào đó, hãy ưu tiên những quả già nhưng chưa chín hẳn (còn hơi xanh hoặc ương). Sau vài ngày trưng cúng, quả sẽ từ từ chín tới, lên màu đẹp tự nhiên và tỏa hương thơm dịu nhẹ.

• Đặc biệt với chuối: Nên chọn nải chuối còn xanh, quả đều, không bị dập nát và có độ cứng cáp. Chuối xanh sẽ giữ được lâu và có thể làm bệ đỡ vững chắc cho các loại quả khác.

3.4. Thành phần trên mâm ngũ quả: Chỉ nên có hoa quả

Theo truyền thống, mâm ngũ quả chỉ nên bày các loại trái cây. Việc bày thêm bánh kẹo, rượu bia, nước ngọt hay thậm chí là tiền vàng lên mâm ngũ quả được cho là làm mất đi ý nghĩa thanh khiết, giản dị và trang trọng của mâm cúng dâng lên tổ tiên. Những vật phẩm này có thể được sắp xếp riêng ở các vị trí khác trên bàn thờ hoặc chuẩn bị thành các mâm lễ khác.

4. Khám Phá Ý Nghĩa Của Một Số Loại Trái Cây Phổ Biến Trong Mâm Ngũ Quả

Mỗi loại trái cây được lựa chọn để bày trên mâm ngũ quả ngày Tết không chỉ đẹp mắt mà còn mang những ý nghĩa tốt lành riêng:

• Bưởi: Quả tròn đầy, vỏ vàng óng ả, tượng trưng cho sự may mắn, phúc lộc, an khang và thịnh vượng.
• Dưa hấu: Vỏ xanh ruột đỏ, căng tròn, ngọt mát, biểu trưng cho sự may mắn, tài lộc dồi dào, gia đình hạnh phúc.
• Đào: Tượng trưng cho sự thăng tiến, thành công trong công danh sự nghiệp, sức khỏe và tuổi thọ.
• Đu đủ: Mong cầu sự đủ đầy, thịnh vượng về vật chất và tinh thần cho gia đình.
• Hồng, Quýt: Màu sắc rực rỡ (đỏ, cam) tượng trưng cho sự may mắn, thành đạt, thành công.
• Lê (vỏ xanh hoặc trắng): Vị ngọt thanh, ngụ ý mọi việc trơn tru, suôn sẻ, hanh thông.
• Lựu: Nhiều hạt, tượng trưng cho sự sum vầy, con đàn cháu đống, gia đình đông vui, hạnh phúc.
• Na/Mãng cầu: Nhiều mắt, tượng trưng cho sự sinh sôi, phát triển, “cầu được ước thấy”.
• Nải chuối (xanh): Như bàn tay ngửa hứng lấy may mắn, bao bọc, che chở cho gia đình, tượng trưng cho sự sum vầy, con cháu đầy đàn.
• Phật thủ: Hình dáng như bàn tay Phật che chở, mang lại may mắn, bình an, như ý, phúc lộc thọ.
• Sung: Tượng trưng cho sự sung mãn, sung túc, sức khỏe dồi dào.
• Thanh long: Màu sắc đẹp (đỏ hoặc trắng), hình dáng như rồng mây gặp hội, mang ý nghĩa phát tài phát lộc.
• Xoài (phát âm gần giống “xài”): Cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn, cuộc sống dư dả.
• Dứa (thơm): Mong muốn một năm mới thơm tho, nhiều niềm vui và may mắn.

Mâm ngũ quả ngày Tết không chỉ là một nét đẹp trong phong tục cổ truyền mà còn là sự thể hiện sâu sắc truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, lòng thành kính dâng lên ông bà tổ tiên và những ước nguyện tốt đẹp nhất cho một năm mới. Việc hiểu rõ ý nghĩa và cách bày trí mâm ngũ quả giúp chúng ta thêm trân trọng những giá trị văn hóa của dân tộc, đồng thời góp phần gìn giữ và lưu truyền bản sắc Việt cho các thế hệ mai sau.

AnPhatLand chúc quý vị và gia đình có một mùa Tết ấm áp, chuẩn bị được mâm ngũ quả thật đẹp và ý nghĩa, đón một năm mới Giáp Thìn 2024 Vạn Sự Như Ý – An Khang Thịnh Vượng! Để tìm hiểu thêm nhiều thông tin hữu ích về văn hóa, đời sống và các mẹo vặt gia đình, đừng quên truy cập website https://anphatland.com.vn nhé!